Vũ Thị Thu Hà – Khoa Khoa học xã hội
Luận điểm quan trọng hàng đầu trong tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật là “lấy dân làm gốc”, Người luôn nhấn mạnh vai trò làm chủ của nhân dân: “Dân làm chủ thì Chủ tịch, bộ trưởng, thứ trưởng, ủy viên này khác là làm gì? Làm đày tớ. Làm đày tớ cho nhân dân, chứ không phải là làm quan cách mạng”. Vì lẽ đó, Nhà nước mà Chủ tịch Hồ Chí Minh mong muốn xây dựng là Nhà nước đảm nhiệm vai trò “gánh việc chung cho dân”, chăm lo cuộc sống cho nhân dân và mưu cầu hạnh phúc cho nhân dân. Người từng khẳng định: “Chúng ta tranh được tự do, độc lập rồi mà dân cứ chết đói, chết rét, thì tự do, độc lập cũng không làm gì. Dân chỉ biết rõ giá trị của tự do, của độc lập khi mà dân được ăn no, mặc đủ. Chúng ta phải thực hiện ngay: 1. Làm cho dân có ăn. 2. Làm cho dân có mặc. 3. Làm cho dân có chỗ ở. 4. Làm cho dân có học hành. Cái mục đích chúng ta đi đến là bốn điều đó”. Vậy nên, để đảm bảo thực hiện tốt vai trò của Nhà nước thì Đảng Cộng sản Việt Nam (lực lượng lãnh đạo cách mạng) phải luôn thực hiện công tác kiểm tra, giám sát thường xuyên đối với nhà nước về mặt lí luận cũng như thực tiễn. Trong đó, một trong những vấn đề quan trọng cần phải chú ý đến là phải làm sao để xây dựng bộ máy Nhà nước trong sạch, vững mạnh. Đó là các duy nhất để Nhà nước được phát huy vai trò của nó một cách tối ưu, thực hiện xuất sắc sứ mệnh của mình.
Bác Hồ thăm lớp học Bổ túc văn hóa của cán bộ, công nhân Nhà máy ô tô 1-5
Chỉ một tháng sau khi thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Hồ Chí Minh đã gửi thư cho Uỷ ban nhân dân các kỳ, tỉnh, huyện và làng nêu rõ phải chống đặc quyền, đặc lợi; bộ máy nhà nước không phải là bộ máy áp bức, bóc lột nhân dân, cán bộ, công chức không phải là những “ông quan cách mạng”. Trong quá trình lãnh đạo, xây dựng nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà Hồ Chí Minh thường chỉ rõ những tiêu cực sau đây và nhắc nhở mọi người đề phòng và khắc phục:
Thứ nhất là đặc quyền, đặc lợi. Ta thấy xây dựng nhà nước trong sạch, vững mạnh đòi hỏi phải tẩy trừ những thói cậy mình là người trong cơ quan chính quyền để cửa quyền, hách dịch với dân, lạm quyền, đồng thời để vơ vét tiền của, lợi dụng chức quyền để làm lợi cho cá nhân mình, làm như thế tức là sa vào chủ nghĩa cá nhân.
Thứ hai là tham ô, lãng phí, quan liêu. Hồ Chí Minh coi tham ô, lãng phí, quan liêu là “giặc nội xâm”, “giặc ở trong lòng”, thứ giặc nguy hiểm hơn giặc ngoại xâm. Người phê bình những người “lấy của công dùng vào việc tư, quên cả thanh liêm, đạo đức”. Quan điểm của Hồ Chí Minh là: “tham ô, lãng phí và bệnh quan liêu, dù cố ý hay không cũng là bạn đồng minh của thực dân và phong kiến...tội lỗi ấy cũng nặng như tội lỗi Việt gian, mật thám”. Ta thấy trái tim nhân ái của Người tuy bao la nhưng không có chỗ cho những kẻ bất liêm, bất kỳ kẻ ấy ở địa vị nào. Dù rất đau lòng nhưng đối với những kẻ sâu mọt, tham nhũng, ăn cắp của Chính phủ, của nhân dân, Người và Chính Phủ quyết nghiêm trị. Ngày 27 -11 -1946, Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh ấn định tội đưa và nhận hối lộ với mức tù từ 5 năm đến 20 năm tù khổ sai và phải nộp phạt gấp đôi số tiền nhận hối lộ. Ngày 26 – 1 – 1946, Hồ Chí Minh ký lệnh nói rõ tội tham ô, trộm cắp của công dân là tội tử hình. Quan điểm của Người rất rõ ràng: “ Chính phủ và nhân dân đã trị, đang trị và sẽ trị cho kỳ hết”.
Lãng phí cũng là một căn bệnh mà Hồ Chí Minh lên án gay gắt. Chính bản thân Người luôn làm gương, tích cực thực hành chống lãng phí trong cuộc sống và công việc hàng ngày. Người biết quý từng đồng xu, bát gạo do dân đóng góp cho hoạt động của bộ máy nhà nước. Lãng phí ở đây được Hồ Chí Minh xác định là lãng phí sức lao động, lãng phí thì giờ, lãng phí tiền của.Chống lãng phí là biện pháp để tiết kiệm, một vấn đề quốc sách của mọi quốc gia.
Liên quan đến bệnh tham ô, bệnh lãng phí là bệnh quan liêu, một căn bệnh không những có ở cấp Trung ương, ở cấp tỉnh, ở cấp huyện mà còn ngay ở các cấp cơ sở. Hồ Chí Minh phê bình “những người và các cơ quan lãnh đạo từ cấp trên đến cấp dưới không sát công việc thực tế, không theo dõi và giáo dục cán bộ, không gần gũi quần chúng. Đối với công việc thì trọng hình thức mà không xem xét khắp mọi mặt, không đi sâu vào từng vấn đề. Bệnh quan liêu làm cho chúng ta chỉ biết khai hội, viết chỉ thị, xem báo cáo trên giấy, chứ không kiểm tra đến nơi đến chốn”... thành thử có mắt mà không thấy suốt, có tai mà không nghe thấu, có chế độ mà không giữ đúng, có kỷ luật mà không nắm vững.... thế là bệnh quan liêu đã ấp ủ, dung túng, che chở cho bệnh tham ô lãng phí. Vì vậy, đây là bệnh gốc sinh ra các bệnh tham ô, lãng phí; muốn trừ sạch bệnh tham ô, lãng phí thì trước hết phải tẩy sạch bệnh quan liêu”.
Thứ ba là tư túng, chia rẽ, kiêu ngạo. Những hành động trên gây mất đoàn kết gây rối cho công tác, Hồ Chí Minh kịch liệt lên án tệ kéo bè, kéo cánh, tệ nạn bà con bạn hữu mình không tài năng gì cũng kéo vào chức này, chức nọ. Người có tài, có đức nhưng không vừa lòng mình thì đẩy ra ngoài. Quên rằng việc nước là việc công chứ không phải việc riêng gì dòng họ của ai. Trong chính quyền, còn hiện tượng gây mất đoàn kết, không biết cách làm cho mọi người thuận hoà với nhau, còn có người “bênh vực lớp này, chống lại lớp khác”. Ngoài bệnh cậy thế, có người còn kiêu ngạo, “tưởng mình ở trong cơ quan chính phủ là thần thánh rồi...cử chỉ lúc nào cũng vác mặt quan cách mạng”, làm mất uy tín của chính phủ.
Thực tiễn chỉ ra rằng, tham nhũng và các biểu hiện tiêu cực đều là "kẻ thù khá nguy hiểm, vì nó không mang gươm mang súng, mà nó nằm trong các tổ chức của ta, để làm hỏng công việc của ta... Nó làm hỏng tinh thần trong sạch và ý chí khắc khổ của cán bộ ta. Nó phá hoại đạo đức cách mạng của ta là cần, kiệm, liêm, chính". Do đó, không phải ngẫu nhiên lần đầu tiên vấn đề phòng, chống tham nhũng lại được ghi rõ tại khoản 2, Điều 8 Hiến pháp năm 2013: "Các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức phải... kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí và mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền".
Để tìm ra biện pháp phòng, chống tiêu cực trong bộ máy nhà nước, Hồ Chí Minh đã dày công luận giải nguyên nhân nảy sinh tiêu cực. Trước hết là nguyên nhân chủ quan, bắt nguồn từ căn “bệnh mẹ” là chủ nghĩa cá nhân, tự sự thiếu tu dưỡng, rèn luyện của bản thân cán bộ. Bên cạnh đó còn có những nguyên nhân khách quan, từ gần đến xa, là do công tác cán bộ của Đảng và nhà nước chưa tốt; do cách tổ chức, vận hành trong đảng,trong nhà nước, sự phối hợp giữa Đảng với nhà nước chưa thật sự khoa học, hiệu quả,do trình độ phát triển còn thấp của đời sống xã hội; do tàn dư của những chính sáchphản động của chế độ thực dân, phong kiến; do âm mưu chống phá của các lực lượng thù địch, v.v... Các nguyên nhân này không tồn tại biệt lập với nhau, mà có sự kết hợp với nhau, tiến công vào đội ngũ cán bộ. Nếu Đảng và nhà nước không có biện phá phòng, chống tốt, không có Chính sách bảo vệ cán bộ một cách có hiệu quả, thì nguy cơ mất cán bộ là rất lớn. Trong nhiều tác phẩm khác nhau, ở nhiều thời điềm khác nhau, Hồ Chí Minh đã nêu lên nhiều biện pháp khác nhau. Khái quát lại, có thể thấy nổi bật một hệ thống biện pháp cơ bản như sau:
Một là, nâng cao trình độ dân chủ trong xã hội, thực hành dân chủ rộng rãi, phát huy quyền làm chủ của nhân dân đó là giải pháp căn bản và có ý nghĩa lâu dài.
Hai là, pháp luật của Nhà nước, kỷ luật của Đảng phải nghiêm minh. Công táckiểm tra phải thường xuyên. Cán bộ, đảng viên phải nghiêm túc và tự giác tuân thủ pháp luật, kỷ luật. Đối với những kẻ thoái hóa, biến chất, pháp luật phải “Thẳng taytrừng trị, bất kỳ kẻ ấy ở địa vị nào, làm nghề nghiệp gì. Trong nhà nước “trăm đều phảicó thần linh pháp quyền” thì tuyệt nhiên không có bất cứ vùng cấm nào.
Ba là, phạt nghiêm minh, nghiêm khắc, đúng người đúng tội là cần thiết, song việc gì cũng xử phạt thì lại không đúng, cần coi trọng giáo dục, lấy giáo dục, cảm hóa làm chủ yếu. Chỉ có như vậy mới làm cho cái tốt trong mỗi người nảy nở như hoa mùa xuân và cái xấu mất dần đi. Trong giáo dục cán bộ, phải coi trọng giáo dục đạo đức xây dựng hệ chuẩn mực đạo đức của người cầm quyền, khơi dậy lương tâm trong mỗicon người. Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “cán bộ các cơ quan, các đoàn thể, cấp cao thì quyền to, cấp thấp thì quyền nhỏ. Dù to hay nhỏ, có quyền mà thiếu lương tâm là có dịp đục khoét, có dịp ăn của đút, có dịp “dĩ công vi tư”.
Bốn là, cán bộ phải đi trước làm gương, cán bộ giữ chức vụ càng cao, trách nhiệm nêu gương càng lớn. Cán bộ, người đứng đầu có ý thức nêu gương tu dưỡngđạo đức, chống tiêu cực, sẽ có tác động rất mạnh mẽ đến cấp dưới, đến nhân dân, góp phần gây nên những đức tính tốt trong nhân dân. Đây là một nét đặc sắc trong văn hoáchính trị Việt Nam
Năm là, phải huy động sức mạnh của chủ nghĩa yêu nước vào cuộc chiến chống lại tiêu cực trong con người, trong xã hội và trong bộ máy Nhà nước. Bất kỳ ngườiViệt Nam nào có lòng tự hào, tự tôn dân tộc, thì dù là người dân bình thường, hay cánbộ, đảng viên, thì đều phải có trách nhiệm tu dưỡng và thực hành đạo đức cách mạng.
Nghiên cứu tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về xây dựng bộ máy Nhà nước trong sạch, vững mạnh; đọc lại những gì Người đã viết, đã nói về xây dựng Nhà nước, chúng ta càng thấy những việc, những vấn đề mà Người đã đề cập đến trong lĩnh vực này vẫn còn nguyên giá trị, còn mang tính thời sự nóng hổi đối với công cuộc xây dựng Nhà nước ta hiện nay. Những tư tưởng đó của Người rất cần chúng ta nghiên cứu, kế thừa và phát huy trên con đường xây dựng một Nhà nước pháp quyền mạnh mẽ, trong sạch, vững mạnh và có hiệu quả.
Với những kết quả quả đạt được trong quá trình đổi mới, cũng như những khó khăn tồn tại trong hơn 30 năm đổi mới, hoàn thiện nhà nước theo hướng xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đã tác động mạnh mẽ và trực tiếp đến quá trình đổi mới đất nước nói chung. Thực tế cho thấy, vấn đề đổi mới và hoàn thiện nhà nước hiện nay là một quá trình khó khăn cả trên lý thuyết lẫn thực tiễn. Điều đó đòi hỏi Đảng, nhà nước và nhân dân ta cần có những bước đi và giải pháp vừa khẩn trương vừa vững chắc trong hiệc thực tiếp tục cải cách triệt để hơn nữa tổ chức và hoạt động của động của nhà nước để đáp ứng được tình hình mới của nhà nước trong quá trình chấn hưng dân tộc và hội nhập ngày nay.